سهم یمن از قوانین بین‌المللی

مدت‌ها است که حوادث یمن تبدیل به یک بحران منطقه‌ای شده و آمار قربانیان و جان‌باختگان به شدت رو به افزایش گذاشته است. اما اینکه چرا سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی موضع قاطعی نسبت به این فاجعه‌ی انسانی اتخاذ نمی‌کنند، جای تامل دارد. در این راستا مشاهده می‌کنیم که سازمان ملل متحد تنها به ارائه آمار و گزارش‌هایی، آن‌هم به‌طور ناقص و نادرست بسنده کرده‌اند! قوانین بین‌المللی نیز که در شرایط بحرانی، باید به کمک مردم و غیرنظامیان یمن بیایند بنا به عدم توجه و اهمیت لازم از سوی سازمان‌های بین‌المللی مغفول باقی مانده‌اند.

در مورد قوانین بین‌المللی جنگ، مهم‌ترین سؤال این است که چه کنوانسیون‌هایی در رابطه با حقوق بشردوستانه بین‌المللی در شرایط جنگی وجود دارند؟ مواردی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم، اصلی‌ترین قوانین در شرایط فوق‌العاده جنگی در صحنه بین‌الملل محسوب می‌شوند:
1ـ "کنوانسیون ژنو" در مورد بهبود شرایط مجروحین نیروهای مسلح در میدان نبرد
2ـ کنوانسیون لاهه
3ـ بهبود شرایط مجروحین و بیماران نظامی
4ـ اصلاحیه کنوانسیون‌های لاهه
5ـ کنوانسیون‌های چهارگانه ژنو
6ـ کنوانسیون ممنوعیت کاربرد سلاح‌های شیمیایی و باکتریولوژیک
7ـ کنوانسیون ممنوعیت و محدودیت استفاده از سلاح‌های خاص معاهده و پروتکل‌های الحاقی
8ـ کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان
9ـ کنوانسیون منع تکمیل، تولید، ذخیره و کاربرد انواع سلاح‌های شیمیایی
10ـ کنوانسیون منع استفاده، ذخیره، تولید و تجارت مین‌های ضدنفر
11ـ اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری

در موقعیت‌هایی نظیر موقعیت کشور یمن، حقوق بشردوستانه به نیروهای مسلح اعم از منظم و یا غیرمنظم که در مخاصمه (جنگ) شرکت کرده‌اند، اختصاص می‌یابد:
ـ رزمندگان مجروح یا بیمار
ـ جمعیت غیرنظامی
ـ کارکنان پزشکی
ـ اشخاصی که درنتیجه جنگ از آ‌زادی خود محروم شده‌اند

سازمان ملل می‌گوید طرف‌های درگیر در بحران یمن به احتمال قوی مرتکب نقض قوانین بین‌المللی و جنایت جنگی شده و نقض قوانین انسانی و کیفری بین‌المللی همچنان ادامه دارد.این سازمان اخیراً  گزارشی را درباره وضعیت حقوق بشر در یمن منتشر کرد که نتیجه کارگروه خبرگان سازمان ملل بوده و محدوده زمانی ژوئن ٢٠١٤ تا سپتامبر ٢٠١٨ را در برمی‌گرفت. کارشناسان به این نتیجه رسیده‌اند که "مقام‌هایی در دولت یمن و ائتلاف، ازجمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی اقداماتی را انجام داده‌اند که ممکن است در مقابل یک دادگاه مستقل و با صلاحیت، جنایت بین‌المللی قلمداد شود."

"کامل جبوری" (رئیس گروه خبرگان بین‌المللی و منطقه‌ای سازمان ملل) در این راستا اظهار داشته است که شواهد اندکی وجود دارد که طرفین، تلاشی برای تقلیل آسیب به غیرنظامیان کرده باشند. من از آن‌ها می‌خواهم که در این درگیری فراموش شده به عزت انسانی اولویت بدهند.(1)
بر اساس گزارش سازمان ملل، بیشتر شهروندانی که مستقیماً قربانی شده‌اند به دلیل حملات هوایی ائتلاف بوده است. حملات هوایی مناطق مسکونی، بازارها، مراسم ختم و عروسی، بازداشتگاه‌ها، قایق‌های غیرنظامی و حتی تأسیسات پزشکی را هدف قرار داده است. محدودیت نقل ‌وانتقالات هوایی و دریایی ازجمله بسته شدن فرودگاه صنعا و "بندر حدیده" را نیز می‌توان نوعی جنایت جنگی دانست، چراکه دسترسی غیرنظامیان به مواد غذایی و دارو را محدود کرده است. این عدم دسترسی، محدودیت نقض آشکار قوانین بین‌المللی است که سازمان ملل در گزارش خود، صرفاً به یک تشکیک بسنده کرده و عملاً می‌توان انفعال سازمان ملل را مشاهده کرد. اگر بخواهیم به یکی از دلایل این انفعال بپردازیم، سخنان "بان کی مون" بهترین مدعا است. وی پس از حمله هوایی عربستان به یمن، این کشور را از لیست سیاه تجاوز نظامی خارج کرد اما زمانی که از او دلیل این کار را پرسیدند پاسخ وی جنجال‌برانگیز بود. "بان کی مون" ضمن عذرخواهی، اعلام کرد که "اگر عربستان کمک‌های مالی خود را قطع کند ما دیگر توانایی پرداخت حقوق کارمندان سازمان را نخواهیم داشت."(2)

با گذر از همه این قوانین ظاهری و عمل نشده در خصوص مهم‌ترین بحران منطقه‌ای، نگاه به آمار و ارقام تلفات این فاجعه انسانی قابل‌تأمل است. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، یونیسف و چندین نهاد مستقل بین‌المللی دیگر، ١١ میلیون کودک و درمجموع ١٧ میلیون یمنی به کمک‌های فوری غذایی نیاز دارند، 2 میلیون کودک از سوءتغذیه مزمن رنج‌برده و در وضعیت وخیم قرار دارند، ٨٠٠ هزار نفر به بیماری "وبا" مبتلا شده‌اند و بر اساس گزارش مدیر خاورمیانه و شمال آفریقای یونیسف، برآورد می‌شود که در هر 10 دقیقه، یک کودک در یمن از بیماری‌های قابل‌پیشگیری جان می‌دهد. در همین گزارش، مدیر خاورمیانه و شمال آفریقای یونیسف وقتی اذعان می‌کند که هر ١٠ دقیقه یک کودک یمنی می‌میرد، مشخص می‌شود روزانه 144 کودک فقط به دلیل بیماری‌های قابل‌پیشگیری جان می‌دهند و این یعنی در سال؛ ٥٢ هزار و ٥٦٠ کودک قربانی می‌شوند.

این درحالی‌که است که آمار تلفات جنگ یمن در گزارش‌های سازمان ملل متحد از همان ماه‌های نخست جنگ تاکنون، بعد از بیش از 3 سال محاصره کامل و جنگ، از ١٠هزار نفر هم‌اکنون به عدد هشت ‌هزار و ٦٠٠ نفر کاهش نیز داده‌شده است. درباره بحران یمن که تمامی اطلاعات رسمی‌ای که از طرف ائتلاف به رهبری عربستان بر اساس دروغ بنیان گذاشته‌شده و به علت قدرت و دلارهای نفتی این کشور بسیاری از کشورهای بزرگ و نهادهای بین‌المللی هم وادار به سکوت شده‌اند، تناقضات بزرگی به چشم می‌خورد.

مرکز حقوقی یمن نیز پس از گذشت ۱۳۰۰ روز از این حملات آمار جدیدی از کشته‌شدگان ارائه کرده است. از آغاز حملات عربستان به یمن بیش از 30 هزار غیرنظامی ازجمله زنان و کودکان شهید و زخمی شده‌اند. در این گزارش هم‌چنین به فوت دست‌کم 160 هزار کودک و زخمی و بیماران مزمن به دلیل محاصره و نبود دارو و خدمات پزشکی اشاره شد.

بیشتر کشته‌شدگان در جنگ یمن را غیرنظامیان و به‌ویژه کودکان تشکیل می‌دهند. به گزارش سازمان «نجات کودکان» تا به امروز حدود ۵ هزار کودک در این جنگ کشته شده‌اند. به عبارت دیگر از آغاز جنگ در سال ۲۰۱۵ به‌طور میانگین روزانه ۵ کودک در جنگ یمن جان خود را از دست داده‌اند.

کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد اظهار دارد که بیشتر قربانیان یمنی در حمله نیروهای ائتلاف به رهبری عربستان سعودی جان خود را از دست داده‌اند، درحالی‌که قربانیان حملات حوثی‌ها، بیشتر از میان غیرنظامیان بوده‌اند زیرا آن‌ها در حمله به تعز، سومین شهر بزرگ یمن، سبب مرگ بسیاری از افراد غیرنظامی شدند. همچنین به گزارش دفتر هماهنگی سازمان ملل برای امور بشردوستانه، تاکنون حدود ۳ میلیون شهروند جنگ‌زده یمنی از خانه و کاشانه خود آواره شده و به نقاط دیگر در درون کشور کوچ کرده و حدود ۲۸۰ هزار نفر دیگر نیز به کشورهای خارجی ازجمله جیبوتی و سومالی پناه برده‌اند. به هر حال، واقعیت این است که سازمان‌های خیریه برای فعالیت در یمن و رساندن غذا، دارو و نیازهای اولیه به شهروندان این کشور جنگ‌زده، با دشواری‌های زیادی روبرو هستند و سکوت سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی زمینه‌ی جولان‎دهی آل سعود و کشتار بیش از پیش یمنی‌ها را فراهم آورده است و این جنگ نابرابر، ادامه دارد.

پی‌نوشت:
1. دلجویی از عربستان به سبک سازمان ملل، جام نیوز
2. واکنش تند عربستان به گزارش سازمان‌ ملل درباره جنایات جنگی نیروهای ائتلاف در یمن، مشرق نیوز

---